ISOLATIONS: Ważność liczb 40 i 80, czyli Humpty Dumpty, świadomość tymczasowości i przemijania doczesności

sobota, 28 stycznia 2023

Ważność liczb 40 i 80, czyli Humpty Dumpty, świadomość tymczasowości i przemijania doczesności

Liczby. Każdy wie co to jest pechowa 13. Albo szczęśliwa 7. W krajach anglosaskich istnieje pojęcie klubu 27, za nadzwyczajną uważa się tam także liczbę 23, o której pisaliśmy TUTAJ. Dzisiaj także zajmiemy się liczbami a dokładnie liczbą 40 i jej podwojoną wersją czyli 80.

Liczba 40 jest, co może niektórych naszych czytelników zdziwić, wyjątkowo ważna. Biblia używa liczby czterdzieści niemal 200 razy! Na tyle lat liczono w tamtych czasach jedno pokolenie. 40 dni i nocy padał deszcz w czasie potopu. 40 lat wędrowali Izraelici pod wodzą Mojżesza z Egiptu do Ziemi Obiecanej. 40 dni i nocy przebywał Mojżesz na górze Synaj gdzie otrzymał tablice Dekalogu. Po 40 lat panowali królowie Dawid, Salomon i Joasz. 40 dni pozostało mieszkańcom Niniwy do kary, jaką przepowiedział im prorok Jonasz. Gdy Eliasz uciekał przed Izebel, przez 40 dni i 40 nocy zdążał do Góry Horeb. 40 dni i nocy pościł Jezus na pustyni. Przez 40 dni Zmartwychwstały Chrystus ukazywał się i nauczał apostołów o królestwie Bożym. I wreszcie 40 kijów wynosiła tradycyjna żydowska chłosta. Tak więc liczba 40 oznaczała całość, wystarczającą i zamkniętą, można by powiedzieć w sam raz. A dwukrotność czterdziestki, czyli osiemdziesiąt? To już pełna pełność, tyle wynosił zaawansowany wiek starczy (2 Sm 19,33-36; Ps 90,10), wyrażający pożądany, indywidualny kres ludzkiego bytowania na Ziemi.

Liczby 40 i 80 wymieniane są poza Biblią w najmniej oczekiwanych miejscach lecz zawsze pozostają przekaźnikiem głębszych znaczeń. Pamiętacie może powieść Lewisa Carrolla o przygodach Alicji w Krainie Czarów? Występuje tam dziwna postać, a mianowicie ogromne jajko wygłaszające logiczno-filozoficzne frazy, czyli Humpty Dumpty. Figura ta zaczerpnięta została ze starej dziecięcej rymowanki, która od dawna spędza sen z oczu językoznawców i kulturoznawców. Brzmi ona tak:

Humpty Dumpty usiadł na murze,
Humpty Dumpty miał wielki upadek;
Wszystkie konie króla i wszyscy ludzie króla,
Nie mogli ponownie złożyć Humpty'ego.

Humpty Dumpty sat on a wall,
Humpty Dumpty had a great fall.
All the king's horses and all the king's men
Couldn't put Humpty together again.

Po prawie stuleciu poszukiwań ustalono, że Carroll prawdopodobnie sam powziął pomysł wpisania Humpty'ego w kształt jajka, a nazwa była zaczerpnięta od armaty używanej przez rojalistów podczas angielskiej wojny domowej czyli z okresu od 1642 do 1649 roku. W czerwcu 1648 roku podczas oblężenia Colchester rojaliści wciągnęli Humpty Dumpty na szczyt wieży kościoła St Mary-at-the-Walls i przez jedenaście tygodni Humpty (siedział na murze) i strzelał do atakujących wojsk Parlamentu. Wielki upadek Humpty'ego nastąpił, gdy wieża kościoła została ostatecznie wysadzona w powietrze, po czym nie można było go ponownie złożyć, ponieważ spadł z wysoka a następnie zapadł się głęboko w otaczające miasto bagna. Bez potężnego Humpty Dumpty'ego, który ich bronił, ludzie króla dowodzeni przez Sir Charlesa Lucasa i Sir George'a Lisle'a zostali wkrótce pokonani przez żołnierzy Thomasa Fairfaxa. Historycy dosłownie więc przyjęli za pewnik dalszą część wierszyka. Według nich wszystkie konie króla i wszyscy ludzie króla, to byli rojaliści walczący po stronie Karola I, który ostatecznie przegrał wojnę i stracił głowę, torując drogę Olivierowi Cromwellowi do pełnienia funkcji Lorda Protektora.

Ale z kolei inni znawcy historii Anglii zauważyli, że w XV-wiecznej Anglii Humpty Dumpty było powszechnym złośliwym przezwiskiem kogoś, kto był gruby i niski albo miał jakiś fizyczny defekt. W Classical Dictionary Of The Vulgar Tongue z 1785 r. Humpty Dumpty jest zdefiniowany jako człowiek niewysoki, krągły i niezdarny. Podobnie Oxford English Dictionary odnotowuje, że w XVII wieku Humpty Dumpty był nieporadnie zbudowaną, nieszczęsną osobą z nadwagą. W ten sposób przyjęto, że pod tym mianem ukrywał się król sam Karol I który został obalony przez swój parlament i mimo wysiłków jego stronników nie udało się przywrócić mu jego miejsca w królestwie.

Jeszcze inni skupiając się na średniowiecznym znaczeniu określenia za źródło inspiracji wierszyka przyjęli dzieje króla Ryszarda III, który miał fizyczny defekt (plotka głosiła, że był garbaty) i jego gwałtowną śmierć w bitwie pod Bosworth Field w 1485 roku. Niektórzy także sugerują, że Humpty Dumpty jest pochodną szwedzkiej lub germańskiej postaci z bajki, z których wiele zostało uwiecznionych przez braci Grimm i Hansa Christiana Andersena w XIX wieku. Istnieje również wiarygodne wytłumaczenie zbitki słownej, która może mieć źródło w slangu używanym na przełomie XVII i XVIII wieku, kiedy podobno Humpty Dumpty był napojem składającym się z mieszanki brandy i piwa.

Są też tacy, którzy sugerują, że Humpty Dumpty opowiada o upadku kardynała Thomasa Wolseya, który był najbardziej zaufanym powiernikiem króla Henryka VIII, ale zawiódł pokładane w nim nadzieje gdy nie udało mu się doprowadzić do unieważnienia małżeństwa króla z Katarzyną Aragońską w 1529 r. Henryk wówczas najpierw usunął kardynała z rady królewskiej pozostawiając go najpierw na stanowisku arcybiskupa Yorku, ale ostatecznie aresztując go za zdradę. Kiedy zmarł w drodze do Londynu, nie został pochowany w grobowcu, który przygotowano dla niego w Windsorze, tak jak Humpty Dumpty nie mógł zostać pochowany we własnej skorupie po swoim wielkim upadku…

Są także tacy, którzy uważają, że rymowanka Humpty Dumpty została zainspirowana demonstracją doświadczenia z kulą i podciśnieniem przeprowadzonego w Magdeburgu w 1656 roku. (opis tego jest TUTAJ).

Co jednak łączy znaną rymowankę z Biblią? Otóż najwcześniejsza wersja wierszyka opublikowana w Juvenile Amusements Samuela Arnolda w 1797 nie zawiera żadnej wzmianki o ludziach i koniach króla, jest za to w niej mowa o 40 i 80 mężczyznach:

Humpty Dumpty usiadł na murze,
Humpty Dumpty miał wielki upadek.
Czterdziestu mężczyzn i cztery razy dwadzieścia więcej,
nie mogli umieścić Humpty Dumpty tam, gdzie był wcześniej.

Humpty Dumpty sat on a wall,
Humpty Dumpty had a great fall.
Four-score Men and Four-score more,
Could not make Humpty Dumpty where he was before.

Mamy zatem klarowną sytuację. I możemy teraz pojąć sens wydawałoby się, błahej, dziecięcej rymowanki: Gdy wypełni się miara żywota, nic nie uchroni człowieka przed śmiercią. Po upływie stosownej liczby lat następuje kres, czasem dość spektakularny, lecz nieodwracalny. I tak doszliśmy do jakże znanej prawdy także podanej w Biblii przez Koheleta (Koh. 1-2,11): marność nad marnościami – wszystko jest marnością. Cóż więc przyjdzie człowiekowi z całego trudu, jaki zadaje sobie pod słońcem? Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi, a ziemia trwa po wszystkie czasy…

„W proch każesz powracać śmiertelnym,
i mówisz: «Synowie ludzcy, wracajcie!» (…)
stają się jak sen poranny, jak trawa, co rośnie:
rankiem kwitnie i jest zielona, wieczorem więdnie i usycha.
Bo wszystkie dni nasze płyną pod Twoim gniewem;
kończymy nasze lata jak westchnienie.
Miarą naszych lat jest lat siedemdziesiąt
lub, gdy jesteśmy mocni, osiemdziesiąt;
a większość z nich to trud i marność:
bo szybko mijają, my zaś odlatujemy. (Ps. 90).”

Za tezą o biblijnej inspiracji wiekowego wierszyka przemawia według nas to, że w innych krajach funkcjonują równie stare i podobne formy literackie, w których występuje analogiczna postać co Humpty Dumpty, lecz pod innym imieniem. I tak we Francji jest to Boule Boule (LINK); w Norwegii Lille Trille; w Szwecji Thille Lille; w Danii Lille-Trille; w Finlandii Hillerin-Lillerin; w Szwajcarii Annebadadeli; a w Niemczech w zależności od regionu: Trille Trölle, Etje-Papetje, Wirgele-Wargele, Gigele-Gagele, Rüntzelken-Püntzelken i Hümpelken-Pümpelken (według The Oxford Dictionary of Nursery Rhymes, 2019, s. 215).