Muzyka rocka gotyckiego: geneza i klimat

Muzyka określana jako gothic występuje w różnorodnych formach i można opisać na wiele sposobów. Zwykle określa się ją, jako tę, której melodię można określić mianem mrocznej, posępnej, przygnębiającej a teksty z nią powiązane cechuje wprost chorobliwa obsesja śmierci, lecz taki opis świadczy raczej o powierzchowności krytyka. Muzyka gotycka, dla tych, którzy chcą jej słuchać, a nie tylko słyszeć fizyczne dźwięki jest pełna pasji, mistycyzmu i tajemniczości, grozy, czasem euforii. I istnieje wiele gatunków i podgatunków muzyki gotyckiej. Wprawdzie wszystkie mają mroczny charakter, lecz różnią się między sobą.

Oczywiście mają one wspólny mianownik, od którego pochodzą. Z jednej strony jest to gothic rock, powstały w latach 60. gdy jeszcze nikomu nie śniła się ta nazwa, a z drugiej strony ich źródłem są klasyczne nurty literackie, takie jak romantyzm, czy powieść gotycka oraz filozoficzny egzystencjalizm i nihilizm.

Może warto, dla uporządkowania tego co wiemy a czego nie, podać podstawowe informacje o źródłach terminu gotyk a także jego cechach. 

Otóż nazwa gotyk została po raz pierwszy użyta w połączeniu ze średniowiecznym stylem wzniosłej i konstruktywistycznej architektury, który powstał we Francji około XII wieku. Dopiero w epoce romantyzmu pod koniec XVIII wieku słowo to zostało zastosowane do literatury. Pierwsza wzmianka o literaturze gotyckiej pojawiła się w książce The Castle of Otranto (Zamczysko Otranto), angielskiego pisarza Horacea Walpolea, opublikowanej w 1764 roku. Walpole w podtytule użył epitetu A Gothic Story. Miał to być żart, sugerujący pradawne pochodzenie historii opisanej w powieści, jakby nie była ona fikcją a miała jakieś realne, lecz bardzo dawne podstawy. Z tym, że u Walpolea gotyk oznaczał tyle co barbarzyński lub pochodzący z ciemnego średniowiecza i faktycznie niektórzy czytelnicy uwierzyli, że jego opowieść była zaczerpnięta z życia. W każdym razie to ta książka, w której trup ścielił się gęsto a na końcu sprawiedliwości staje się zadość, rozpoczęła gatunek powieści, oznaczony nazwiskami wybitnych autorów, wśród nich byli:  Edgar Allan Poe, Emily Brontë, Mary Shelley i Ann Radcliffe. Z tej to literatury zrodził się romantyzm, posługujący się stałym zestawem środków wyrazu, które sobie zaraz wymienimy:

1. Tajemnica i strach

Są to dwa najważniejsze, wręcz kluczowe elementy gotyckiej prozy. Opowieści tak skonstruowano, aby wciągały, budząc grozę, a wyjaśnienie fabuły nie było jednoznaczne a przynajmniej aby nie było naukowo wyjaśnione. Tak jest na przykład w książce Ann Radcliffe z 1794 r., The Mysteries of Udolpho (Tajemnice zamku Udolpho), której główną bohaterką jest Emily St. Aubert, osierocone dziecko, następnie okrutnie uwięzione w zamku i otrute. Utwór zawierał dziwne, przerażające wydarzenia i emanował atmosferą pełną tajemniczości, która określiła ten gatunek na kolejne lata.

2. Wróżby i klątwy

Jednym z narzędzi literackich było przewidywanie i determinacja przyszłych wydarzeń, często poprzez wizje, znaki i klątwy. Bywa, że tragedie powoduje pech: coś nagle spada na bohatera lub w ciemności czai się na niego nieokreślona postać. Edgar Allan Poe wykorzystuje ten element w swoim opowiadaniu The Black Cat (Czarny kot) opublikowanym w 1843 roku. 

3. Atmosfera i miejsce

Aby narzucić strach czytelnikom, autorzy swoje opowieści osadzali w odpowiedniej scenerii, takiej jak ciemny las, niebezpieczne góry, złowieszcze warunki klimatyczne, mgły i burze. Średniowieczne zamki, ruiny, odgrywały równie istotną rolę. Dość wspomnieć, że pisarka Mary Shelley umieszczała swoje fabuły w złowieszczych miejscach: na cmentarzach, w ponurych zamkach, a nawet stworzyła potwora, będącego kompilacją pochodnych średniowiecznego zamku i cmentarza, aby swoją powieść tym mocniej otoczyć aurą  tajemniczości (chodzi tu o Frankensteina z 1818 roku).

4. Zjawiska nadprzyrodzone i paranormalne

Wiele wątków literatury gotyckiej opisuje koszmary, duchy i wampiry, takie jak ta z gotyckiej fantazji Dracula autorstwa Brama Stokera z 1897 roku. Ale oczywiście historii o duchach i przerażających zjawach, wilkołakach i upiorach jest dużo więcej. 

5. Romans

Ponieważ literatura gotycka jest pochodną czy raczej leży u genezy literatury romantycznej, ma z nią wiele wspólnego. I tak kanwą wielu powieści gotyckich jest gorący romans, który jednak często prowadzi do smutku i tragedii. Nie stronił od tego nawet Charles Dickens, wystarczy gdy przywołamy jego Wielkie Nadzieje, Małą Dorrit czy Nicholasa Nickleby. 

6. Złoczyńca

Podobnie jak w przypadku innych gatunków literackich, kryminaliści odgrywają kluczową rolę w literaturze gotyckiej. W tradycyjnych powieściach gotyckich złoczyńcy są początkowo sympatyczni, lecz z biegiem akcji ujawniają swoją prawdziwą naturę. Szczególnym pomysłem jest opowieść o dr Jekyll i Mr Hyde Stevensona, o jednej postaci lecz złożonej z jasnej i ciemnej strony ludzkiej natury.

7. Emocjonalne cierpienie

Często pisarze gotyccy używają środków zapewniających wysokie emocje. Piszą wtedy przesadnym stylem, a wszystko aby przekazać czy wręcz narzucić czytelnikom niepokój posunięty aż do paniki. Czasem jest to opis uczuć ocierający się o stany psychozy.

8. Koszmary

Koszmary są szczególnie ważnym motywem w literaturze gotyckiej. Sny pozwalają autorom lepiej pokazać emocje swoich bohaterów w bardziej bezpośrednim i przerażającym stanie. I zapowiadają ich tragiczny koniec.

9. Antybohater

Bywa, że bohater przybiera postać antybohatera, ułomnego, o trudnym charakterze i przerażającej przeszłości. Szczególnie celował w tym Victor Hugo, wystarczy tylko rzucić dwa tytuły: Notre-Dame de Paris (Dzwonnik z Notre Dame), L'homme qui rit  (Człowiek śmiechu).

10. Kobieta w opałach

Dzieła gotyckie często przedstawiają kobietę, która cierpi. Powody jej udręk są oczywiście przewidywane: jest uwięziona przez złego szlachcica w jego zamku lub prześladowania przez okrutnych krewnych. A wszystko po to, aby czytelnik poczuł bezsilność i przygnębienie. 

Opisane powyżej to tylko ramy, podstawowe i ogólne elementy cechujące literaturę nurtu gotyckiego. Na ile zostały przeniesione w świat gotyckiego rocka? Być może w większej mierze, niżby ktokolwiek sądził. Większość tekstów oscyluje wokół śmierci, dziwnych wydarzeń, nieszczęśliwej miłości i ma miejsce w ponurej rzeczywistości... Czy to oznacza, że EA Poe, gdyby żył w naszych czasach byłby frontmenem zespołu rockowego i ubrany na czarno śpiewał o nieszczęśliwym życiu? Czemu nie, świat zmienia się lecz ludzie pozostają tacy sami...

Czytajcie nas - codziennie nowy wpis, tego nie znajdziecie w mainstreamie.