Kto pamięta jeszcze kasety STILON GORZÓW?

Kaseta stilonowska. Dzisiaj ta nazwa przeciętnemu człowiekowi już nic nie mówi, lecz w latach 80 i 90 XX w. wywoływała szybsze bicie serca. Kasety magnetofonowe były wtedy produktem cennym i trudnym do nabycia. Zresztą jak wszystko w tamtych czasach w Polsce, kiedy to na półkach sklepowych stały jedynie ocet i sól.
 

Kasety z taśmą magnetofonową produkowały wówczas jedynie Gorzowskie Zakłady Włókien Sztucznych "Stilon" w Gorzowie Wielkopolskim. Urządzono je w kompleksie fabryki wzniesionej w 1936 roku jako filię Wolfen Filmfabrik, utworzonej w 1909 roku do produkcji najpierw aniliny a od 1925 roku taśm fotograficznych, papieru fotograficznego i... pierwszej w świecie kolorowej taśmy filmowej Agfacolor Neu. Ten wynalazek spowodował tak znaczną rozbudowę fabryki w Wolfen, iż w czasach III Rzeszy stała się największą fabrykę włókien sztucznych na świecie. Stamtąd pochodziła niemiecka  celuloza uzyskana na bazie rodzimego surowca drzewnego, którą następnie przetworzono w włókna syntetyczne (najbardziej znana z nich była Vistra). 
 

W 1943 r. Wolfen Filmfabrik rozpoczął produkcję taśmy magnetycznej, którą z powodów technicznych przeniesiono z Ludwigshafen nad Renem do Wolfen. W tym samym roku przy fabryce powstał obóz koncentracyjny, dokąd przeniesiono 250 więźniów (głównie kobiet) z  Ravensbrück. Fabryka gorzowska, której budowę rozpoczęto - jak już wspomnieliśmy w 1936 r. - a zakończyć planowano w końcu lat 40., pełniła ważną rolę w militarnym przygotowaniu Niemiec do wojny. Podczas działań wojennych w fabryce, podobnie jak centrali, zatrudniani byli robotnicy przymusowi. Według stanu z 1 XII 1944 r. w gorzowskich zakładach pracowało 638 jeńców cywilnych i 247 jeńców wojennych.
 
Zaraz po wojnie zakłady AGFA zlokalizowane w Wolfen Filmfabrik oraz podległych filiach w Berlin-Lichtenberg, Premnitz, Gorzowie Wlkp., Munich-Camerawerk, Bobingen, Rottweil, które produkowały materiały fotograficzne, sztuczny jedwab, włókna syntetyczne , wełnę celulozową, celulozę i ozalid zostały skonfiskowane przez wojska sowieckie i przekształcone w spółkę akcyjną. Wyposażenie do produkcji jedwabnych nici poliamidowych w Gorzowie Wlkp. zdemontowano i wraz z obsługującymi inżynierami wywieziono w głąb Związku Sowieckiego, gdzie jednak nie uruchomiono produkcji...  W 1948 roku puste, zdewastowane budynki przekazano polskiej administracji cywilnej.

Tymczasem w Polsce w 1946 roku w Jeleniej Górze udało się wyprodukować pierwszy polski kaprolaktam, który pozwolił na przemysłową produkcję włókien poliamidowych. Kilka lat później, Zarządzeniem Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 18 sierpnia 1949 roku, w utworzono Gorzowskie Zakłady Włókien Sztucznych w budowie. Ich oficjalne, uroczyste otwarcie nastąpiło w dniu 7 lipca 1951 roku. Zaczęto w nich wytwarzać nici syntetyczne, których produkcja pełną parą ruszyła jednak dopiero w 1966 r., gdy Polska zakupiła licencje. Pozwoliły one na produkcję folii, taśm filmowych i błon do zdjęć rentgenowskich. W latach 70. gorzowska fabryka zaczęła wypuszczać taśmy do magnetofonów szpulowych,  najpierw tylko dla profesjonalistów – radiowców, dźwiękowców i muzyków. Dopiero gdy w kilka lat później pojawiły się magnetofony szpulowe na licencji Grundiga z Zakładów Radiowych im. Kasprzaka w Warszawie, w Stilonie rozpoczęto produkcję taśm dla zwykłych odbiorców.

Co ciekawsze, taśmy te pojawiły się dzięki licencji niemieckich zakładów AGFA (których częścią - przypomnijmy do 1945 r. były zakłady w Gorzowie Wlkp, czyli: Zakłady Włókien Chemicznych "Stilon", w skrócie: ZWCH STILON). Taśmy sprzedawane były w specjalnych pudełkach po dwie sztuki (jedna nośna a druga zwrotna), o średnicy 15 cm i długości 540 metrów (czyli ponad 0,5 km). Standardowa ich prędkość wynosiła 9,5 cm na sekundę, co pozwalało na nagranie muzyki przy dwuścieżkowych 2 × 90 minut a przy czterościeżkowych ten czas był podwójny. Taka taśma kosztowała wtedy 250 złotych, co jak na dzisiejsze realia daje jakieś 100 złotych. Jak możemy zatem zauważyć, jej cena była wysoka, lecz taka taśma mogła być używana kilkakrotnie, ponieważ kupowało się czystą taśmę i trzeba było ją samemu zapełnić. Nie było w sprzedaży – w zasadzie - nagranych taśm. Najczęściej przegrywano muzykę z radia, lub z płyt gramofonowych, których dystrybucja w Polsce była bardzo ograniczona i a ceny niebotyczne. Jednak prawdziwy bum na taśmy nastał wraz z erą magnetofonów kasetowych i radiomagnetofonów, które były znacznie tańsze do magnetofonów szpulowych i lżejsze, przez co w zasadzie każdy w Polsce w krótkim czasie je miał u siebie w domu. I znów monopolistą taśm do takich urządzeń był gorzowski Stilon.
 

Wielki popyt na nowy nośnik spowodował nagły wzrost produkcji i rozbudowę firmy. I tak pod koniec lat 80. ZWCH STILON był przedsiębiorstwem wielozakładowym, zatrudniającym ponad 7500 osób. Taśmy, które produkowano były nadal czyste i można je było oczywiście nagrać samemu, tak samo jak w przypadku taśm do magnetofonów szpulowych, lecz w kraju zaczęły już działać niezależne, małe wytwórnie produkujące nagrania. Najbardziej znanymi producentami tego typu wydawnictw były: Eurostar, MB, Elbo, Takt, Poker, Max Studio, Music World, GM Music, Mag Magic, MG, Phoenix, Asta, Amigos, OK!, Orion, Boss Music, Omega Music. Szczyt ich popularności datuje się na lata 1990-1993. Były to oczywiście w dużej mierze nagrania pirackie, więc wkrótce wprowadzono kasety licencjonowane z hologramem potwierdzającym ich legalność. Wypuszczały je pierwsze polskie niezależne wytwórnie takie jak Baron czy Izabelin Studio. Jednak cena za taką kasetę była ponad dziesięciokrotnie wyższa niż za piracką i ich sprzedaż gwałtownie spadła. Zresztą w końcu lat 90. weszły na rynek płyty CD, niewiele droższe od kaset z hologramem a lepiej wyglądające.  I tak era kaset magnetofonowych odeszła w przeszłość, choć nie do końca, bo obecnie obserwuje się ich reaktywację (o czym więcej TUTAJ).
 

A co ze Stilonem? Wszystko zmieniło się po 1989 roku. Nowa sytuacja (tzw. urynkowienie produkcji) zmusiła zarząd Zakładów do radykalnych zmian organizacyjnych i strukturalnych. 30 stycznia 1992 r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. 12 września 1995 roku akcje ZWCH STILON S.A. stały się częścią Narodowych Funduszy Inwestycyjnych - II NFI. W pierwszym kwartale 1996 roku pracownicy otrzymali 15 % akcji przedsiębiorstwa. ( 33 % - II NFI; 27 % pozostałe NFI; 25 % Skarb Państwa). Od 1998 roku większościowym udziałowcem Stilonu została grupa przemysłowa Rhodia i Nylstar. W roku 2003 nastąpił podział firmy na trzy części. W Stilonie pozostała produkcja włókien tekstylnych a właścicielem została firma Nylstar, produkcję granulatów oraz produkcję monofilamentów przejęły firmy koncernu Rhodia. Po roku 2008 właścicielem Stilonu została polska grupa Martis. Obecnie teren zakładu ulega ciągłym przekształceniom i podziałom własnościowym... Część budynków służy celom nieprodukcyjnym, część uległa zniszczeniu, część nie jest wykorzystywana. Sic transit gloria mundi...
 

Możemy zobaczyć jak teraz wyglądają zakłady - niegdyś kultowego produktu fanów zespołów undergroundowych, a w zasadzie najciekawsze budynki na ich terenie. Wszystkie tworzą jednorodny, modernistyczny zespół, wzniesiony według najlepszych wzorców architektury funkcjonalnej tak ulubionej przez władców III Rzeszy, o której pisaliśmy niedawno TUTAJ. 

Czytajcie nas - codziennie nowy wpis, tego nie znajdziecie w mainstreamie. 

Literatura:
 

LINK
 

Materiały archiwalne znajdujące się w Archiwum Państwowym w Gorzowie Wlkp.  LINK